Ayak Bileği Burkulmalarında Doğru Müdahale
ve İyileşme Süreci

Ayak bileği burkulmaları, günlük hayatta sık karşılaşılan ve genellikle ağrıya yol açan bir yaralanmadır. Önceki yazımızda ayak bileği anatomisi ve burkulma mekanizmalarına değinmiştik. Şimdi ise ayak bileği burkulması sonrası neler yapılmalı ve iyileşme süreci nasıl yönetilmeli, buna değineceğiz.

1. Doğru Değerlendirme ve Tanı

Ayak bileği burkulmasının doğru şekilde yönetilebilmesi için doğru tanı koymak çok önemlidir. Yaralanma mekanizması, hissedilen “kopma” hissi ve ayağa yük verilip verilememesi, burkulmanın ciddiyetini anlamada kritik ipuçları sağlar. Ayrıca burkulmanın inversiyon (içe dönme) veya eversiyon (dışa dönme) tipi olup olmadığı belirlenmelidir.

• İnversiyon yaralanmaları daha sık görülür ve genellikle dış yan bağları etkiler.

• Eversiyon yaralanmaları ise daha nadirdir ancak tibialis posterior tendon yırtığı veya sindesmoz yaralanması gibi özel durumlardan kaynaklanabilir.

2. Fizik Muayene

Fiziksel muayene, tedavi planlamasında büyük bir öneme sahiptir. Fizyoterapistler, şişlik, hassasiyet ve deformite gibi belirtileri değerlendirerek hangi bağların etkilendiğini tespit eder. Ayak bileği burkulmasında özellikle şu bölgelerin palpasyonu yapılmalıdır:

• Lateral ve medial malleol (dış ve iç ayak bileği çıkıntıları)

• Anterior talofibular ligament (ATFL)

• Kalkaneofibular bağ

• Deltoid bağlar

Bu değerlendirmeler, uygun tedavi stratejisinin oluşturulmasına yardımcı olur.

3. Optimal Yüklenme ve İyileşme Yaklaşımı: POLICE

Burkulma tedavisinde, eski RICE protokolü (Rest, Ice, Compression, Elevation) yerine daha işlevsel ve etkili bir yaklaşım olan POLICE (Protection, Optimal Loading, Ice, Compression, Elevation) önerilmektedir.

POLICE Prensipleri:

Protection (Koruma):İlk 1-3 gün boyunca bölgeyi aşırı yükten ve ek travmadan koruyun. Destekleyici bandajlar veya ayak bileklikleri kullanılabilir, ancak tam hareketsizlikten kaçınılmalıdır.

Optimal Loading (Optimal Yüklenme):Ağrıya neden olmadan uygun seviyede yükleme yapılmalı, pasif hareketlerden aktif harekete geçiş sağlanmalıdır.

Ice (Soğuk Uygulama):Şişlik ve ağrıyı azaltmak için ilk 48 saatte aralıklı buz uygulaması yapılmalıdır.

Compression (Kompresyon):Şişliği kontrol altında tutmak amacıyla elastik bandaj veya kompresyon çorapları kullanılmalıdır.

Elevation (Yükseltme):Ayak bileği, kalp seviyesinin üstünde tutularak ödemin azaltılmasına yardımcı olunur.

4. Optimal Yüklenme Süreci

İyileşme süreci üç ana döneme ayrılabilir:

1. İlk 48 Saat (Akut Dönem):

Tam ağırlık vermekten kaçınılmalı; gerekirse koltuk değneği kullanılmalıdır.

Hafif hareketler ve ağrısız pasif veya aktif ayak bileği hareketleri uygulanmalıdır.

İzometrik egzersizlerle kaslar çalıştırılabilir.

2. 2-7 Gün (Subakut Dönem):

Kademeli yükleme yapılmalı, koltuk değneği kullanımına son verilmelidir.

Tam eklem hareket açıklığını kazanmak için aktif ve pasif hareketler yapılmalıdır.

Denge egzersizleri ile propriosepsiyon geliştirilmeye başlanmalıdır.

3. 7. Gün ve Sonrası (İyileşme ve Fonksiyonel Dönem):

Ayak bileği çevresindeki kasları güçlendirmek için direnç egzersizleri yapılmalıdır.

Fonksiyonel egzersizlerle spora özgü hareketler uygulanmalı, esneklik artırılmalıdır.

5. Erken Dönemde Fizik Tedavi

Yaralanma sonrası fizik tedaviye mümkün olan en kısa sürede başlanmalıdır. Uzun süre hareketsizlik, eklem sertliği, kas zayıflığı ve denge kaybına yol açabilir. Kontrollü egzersizler, ayak bileği hareket açıklığını artırarak iyileşme sürecini hızlandırır.

Fizyoterapi Sürecinde Önemli Noktalar:

Peroneal kasları güçlendirmek önemlidir, çünkü bu kaslar dışa doğru aşırı hareketi engelleyerek tekrarlayan burkulmaları önler.

Propriyosepsiyon egzersizleri ile vücudun denge ve pozisyon algısı geliştirilerek kronik ayak bileği instabilitesinin önüne geçilmelidir.

6. Spora Güvenli Dönüş

Spora dönüş, özellikle sporcular için kritik bir aşamadır. Spora dönüş için bazı kriterler şunlardır:

Ağrısız ve tam hareket açıklığına ulaşmak,

Kas kuvvetinde sağlam simetri sağlamak,

Propriyosepsiyon testlerinde başarı göstermek,

Fonksiyonel aktiviteleri ağrısız ve güvenle gerçekleştirmek.

Fizyoterapistler, spora dönüş sürecinde aşamalı yükleme protokolleri ile ayak bileğini spora hazır hale getirir.

7. Taban Analizi ve Önemi

Ayak bileği burkulmalarının iyileşme sürecinde, taban analizi önemli bir rol oynamaktadır. Bu analiz, iyileşme sürecini yönlendirmek ve tekrarlayan sakatlanmaları önlemek için etkili bir araçtır.

Taban Analizinin Faydaları:

1. Basış Bozukluklarının Tespiti:

Aşırı pronasyon (ayak içe basma) veya supinasyon (ayak dışa basma) gibi bozukluklar, ayak bileği burkulması riskini artırabilir.

2. Dengesizlik ve Yük Dağılımı:

Ayağın farklı bölgelerine binen yüklerin dağılımını ölçerek, aşırı stres yaratan dengesizlikleri belirler.

3. Biyomekanik Değerlendirme:

Alt ekstremitelerdeki dengesizlikleri tespit eder ve mekanik problemleri gidererek burkulmaları önler.

4. İyileşme Sürecine Rehberlik:

Yaralanma sonrası kişinin yanlış basış alışkanlıklarını belirleyerek, rehabilitasyon sürecine yön verir.

5. Kişiye Özel Tabanlık veya Egzersiz Programı:

Stabiliteyi artırmak amacıyla kişiye özel tabanlıklar ve denge egzersizleri önerilebilir.

Taban analizi, sadece semptomları değil, altta yatan mekanik problemleri de hedef alarak daha sağlam bir iyileşme süreci sağlar.